Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa

Mehmed Hocazâde eş-şehîr bi-Fındıklî, 8 Aralık 1658’de İstanbul’un Fındıklı semtinde doğmuştur. Küçük yaşta saray hizmetine girerek IV. Mehmed’in başmusâhibi Şâhin Ağa’nın himayesinde yetişmiştir. Saray çevresinde önemli görevler üstlenmiş ve Osmanlı padişahlarının en yakınındaki isimlerden biri olmuştur.

Saraydaki Görevleri ve Yaşadığı Olaylar

Fındıklılı Mehmed Ağa, Osmanlı Devleti’nin Lehistan seferi, Avusturya seferi ve Viyana Kuşatması gibi büyük olaylara bizzat tanıklık etmiş, saray içindeki entrikalara ve taht değişikliklerine şahit olmuştur. IV. Mehmed’in ardından II. Süleyman ve II. Ahmed dönemlerinde de saraydaki görevlerine devam etmiştir.

II. Mustafa tahta çıkınca ona çok yakın olmuş ve padişahın isteğiyle Osmanlı tarihine dair bir eser yazmaya başlamıştır. Bu dönemde padişahla birlikte savaşlara katılmış, Lipova Kalesi’nin fethini gözlemlemiş ve yazıya dökmüştür. Daha sonra dülbend ağası olarak Hırka-i Saâdet ve Sancak-ı Şerif’in muhafızlığına getirilmiştir.

1703’te Edirne Vak‘ası olarak bilinen büyük isyana ve II. Mustafa’nın tahttan indirilmesine tanıklık etmiştir. III. Ahmed’in tahta çıkışına da şahit olan Fındıklılı Mehmed Ağa, bir süre sonra saray içindeki etkisini kaybetmiş ve silâhdarlıktan alınmıştır. Kendisine eyalet valiliği önerilse de bunu kabul etmeyerek emekliye ayrılmıştır.

Edebi ve Tarihî Eserleri

Emekli olduktan sonra tarih yazımına ağırlık veren Fındıklılı Mehmed Ağa, Osmanlı tarihi açısından çok önemli iki eser bırakmıştır:

1. Zeyl-i Fezleke: Kâtib Çelebi’nin “Fezleke” adlı tarih kitabının kaldığı yerden devam eder. 1654-1695 yılları arasındaki olayları anlatan bu eser, Osmanlı tarihi için önemli bir kaynaktır.

2. Nusretnâme: II. Mustafa’nın emriyle yazılan bu eser, özellikle 1695-1703 yılları arasındaki olayları detaylı bir şekilde ele alır. II. Mustafa’nın Avusturya seferleri, Karlofça Antlaşması, Edirne Vak‘ası gibi konular bu eserde ayrıntılı olarak anlatılmıştır.

Fındıklılı Mehmed Ağa’nın eserleri, Osmanlı sarayındaki günlük yaşamı, devlet törenlerini, savaşları ve siyasi olayları canlı bir dille anlatması bakımından büyük bir öneme sahiptir. Kendisi olayları aktarırken zaman zaman kişisel yorumlarını da katmış, hatta bazı devlet adamlarına sert eleştiriler yöneltmiştir.

Son Yılları ve Ölümü

Emekli olduktan sonra İstanbul’da bir ev satın almış ve burada yaşamıştır. 1725-1727 yılları arasında vefat ettiği tahmin edilmektedir. Fındıklı’da bir çeşme yaptırmış, ancak mezarı zamanla kaybolmuştur.

Eserleri, Osmanlı tarihçileri tarafından uzun süre yeterince ilgi görmese de sonradan tarihçiler için önemli bir kaynak olarak kabul edilmiştir. Günümüzde Osmanlı tarihi üzerine çalışan araştırmacılar, onun yazdıklarından büyük ölçüde yararlanmaktadır.

Silahtar Tarafından Zeyl-i Fezleke'nin III. Ahmed'e Takdim Yazısı

“Pâdişâh-ı cihân es-sultân ibnü's-sultân es-Sultân el-Gāzî Ahmed Han ibnü's-Sultân Mehmed Han ibnü's-Sultân İbrâhîm Han hazretlerinin 1115 senesi Rebî‘ülâhir'in onuncı Çehar-şenbih güni cülûs-ı hümâyûn-ı meymenet-makrûnlarında çukadâr-ı hâssa bulunup, der-akab silâhdârlık hizmetiyle şeref-yâb ba‘de nâil-i pâre-i çirâğ-ı tekā‘üd ihsânlarıyla behre-yâb buyurdılar. Fe-li'llâhi'l-hamd tahrîrine sa‘y u gûşiş eylediğim tevârihin dahı zamân-ı sa‘âdet-iktirânlarında itmâm-ı müyesser olmağın pâygâh-ı Süleymân bargâhlarına ihdâya icrâ kılındı”

Sadeleştirilmiş Hali:

"Cihan hükümdarı, Sultanlar oğlu Sultan, Gazi Sultan Ahmed Han, Sultan Mehmed Han oğlu, Sultan İbrahim Han oğlu hazretlerinin, 1115 yılı Rebîü’l-âhir ayının onuncu Çarşamba günü gerçekleşen uğurlu tahta çıkışlarında, çukadâr-ı hâssa (padişahın özel giysi muhafızı) olarak bulunup, akabinde silahdarlık görevine yükselerek şereflendim. Daha sonra emekli maaşı bağışına da nail oldum. Allah’a hamdolsun ki yazmaya gayret ettiğim tarih çalışmam da onların saadetle geçen hükümdarlıkları zamanında tamamlanarak, Sultan Süleyman sarayına sunulmuştur."

Zeyl-i Fezleke'de Vaka-i Vakvakiye (Çınar Olayı)'nin İçinde Yer Alan İsyancı Sipahilerinin Katledilmesi Kısmı:

“Kā’im-makām paşa ile şeyhü'lİslâm efendi ve ocak ağaları ve bölük ağaları vesâ’ir erkân-ı devlet ve ba‛zı ulemâ ve teksîr-i sevâd içün, vücûh-ı kudâtı ve nice askeri zâbitleri ve meydân ağaları olan Rûm Hasan Ağa ve Şâmlı Mehmed Ağa ve Yamak Ali Ağa ve Arnavud Osman Ağa cümle sarây-ı sultâniyyeye da‛vet ve gelüp, Hasoda'ya munsabb olan Sofa Köşkü'nde huzûr-ı hümâyûnda cem‛ ü hâzır olduklarında, nîk-hâhân-ı saltanat ile sırran temhîd-i mukaddime-i güft u şinîd olunduktan sonra, bâ‛is-i ihtilâl-i devlet olan sipâh zorbalarının katl olunmaları ma‘rûz-ı südde-i sa‛âdetleri oldukda, izâ‛atlarıçün fermân-ı kazâ-cereyân-ı pâdişâhî mûcebince savâb-dîd-i ukalâ-yı şer‘-i kānûn üzre, Rûm Hasan Ağa ve Şâmlı Mehmed Ağa ve Yamak Ali Ağa ve Arnavud Osman Ağa ve dört nefer şakīlerün, huzûr-ı hümâyûnda Hasoda ağaları girîbânlarından giriftâr ve bostancılara teslîm idüp, ol sâ‛at mazhâr-ı tîğ-i siyâset ile kelle-i bîdevletleri galtân vesâ’ire mûceb-i ibret kılındılar. Ba‛dehu tuğ-ı hümâyûn cebehâne önünden ref‘ ü mesâvî-i sefer dahı, külliyyet ile def‛ olundı.”

Sadeleştirilmiş Hali:

Kâimmakam Paşa, Şeyhülislam Efendi, ocak ağaları, bölük ağaları ve diğer devlet erkânı ile bazı âlimler; ayrıca kalabalık görünmesi için kadılar, bazı askerî zabitler, meydan ağaları olan Rûm Hasan Ağa, Şâmlı Mehmed Ağa, Yamak Ali Ağa ve Arnavut Osman Ağa, hep birlikte saraya davet edilerek geldiler. Has Oda’ya bağlı Sofa Köşkü'nde, padişahın huzurunda toplandılar. Saltanata bağlı olan kişilerle gizlice bazı görüşmeler yapıldıktan sonra, devlet düzenini bozan sipahi zorbalarının öldürülmesi padişaha arz edildi.

Bunun üzerine, fitne ve kargaşayı önlemek için padişahın kesin emriyle, şeriat ve kanun çerçevesinde hareket edilmesi uygun görüldü. Sonuç olarak, Rûm Hasan Ağa, Şâmlı Mehmed Ağa, Yamak Ali Ağa, Arnavut Osman Ağa ve dört eşkıya, Has Oda ağaları tarafından yakalanarak bostancılara teslim edildi. Aynı saat içinde idam edilerek kelleleri ibret olsun diye teşhir edildi.

Bundan sonra, savaş seferi hazırlıkları için önceden cebehane (cephanelik) önüne dikilmiş olan tuğ kaldırıldı ve savaş hazırlıkları tamamen durduruldu.

Nazire Karaçal Türkal Tarafından Hazırlanmış "Zeyl'i Fezleke" (Doktora Tezi)'yi İndirmek İçin:

Zeyl'i Fezleke

Kaynaklar:

Özcan, A. (2009). Silahdar Mehmed Ağa, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/oruc-b-adil (11.10.2024).

Türkal, N. K. (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695) Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.