Râşid Mehmed Efendi

Râşid Mehmed Efendi'nin, 1670 yılında İstanbul’da doğduğu tahmin edilmektedir. Babası Bursa kadılarından Malatyalı Mustafa Efendi’dir. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra Şeyhülislâm Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi’den mülâzım oldu. 1703 yılında hâriç medresesine girecek adayların imtihanına katılamadı, ancak 1704 yılında ruûs imtihanını kazanarak müderrisliğe adım attı. Çeşitli medreselerde görev aldıktan sonra 1714 yılında Sadrazam Damad Ali Paşa tarafından vak‘anüvisliğe getirildi. III. Ahmed’in tahta çıkışından itibaren yaşanan olayları yazması emredildi.

Râşid Mehmed Efendi, Osmanlı ordusuyla birlikte Mora ve Varadin seferlerine katıldı. 1723 yılında Halep kadılığına tayin edildi ve vak‘anüvislik görevinden ayrıldı. 1728 yılında İran şahı Eşref Şah’a elçi olarak gönderildi. Bu süreçte Rumeli beylerbeyi unvanı verildi. 1729 yılında İstanbul kadılığına atandı, ancak 1730’da Patrona Halil İsyanı’nın ardından görevden alındı. Bir süre sürgünde kaldıktan sonra affedildi ve 1734’te Anadolu kazaskeri oldu. 1735 yılında vefat etti ve İstanbul’da defnedildi.

Eserleri

1. Târih Raşid: Naîmâ Tarihi’nin devamı niteliğindedir. 1660-1722 yıllarındaki olayları kapsayan bu eser, resmî belgeler ve sefâretnâmelerle desteklenmiştir. İki kez basılmış olup önemli bir Osmanlı vekâyi‘nâmesidir.

2. Sıhhat-âbâd (Sıhhatnâme): III. Ahmed’in ağır bir hastalıktan kurtulması üzerine kaleme alınmış mesnevi tarzındaki eserdir.

3. Münşeât: Râşid Mehmed Efendi’nin çeşitli mektuplarını içeren iki farklı mecmua bulunmaktadır.

4. Fetihnâme: 1715 yılı Mora Seferi’ne dair fetihnâmelerden oluşur.

5. Vakfiyeler: Hat sanatındaki ustalığıyla bilinen Râşid Mehmed Efendi, Nevşehirli İbrahim Paşa ve Şehzadebaşı imaretlerine ait vakfiyeleri yazmıştır.

6. Divan: 24’ü Türkiye’de, 5’i yurtdışında olmak üzere birçok nüshası bulunmaktadır. Kaside, gazel ve tarih manzumeleri içerir. Şiirlerinde hikemî tarz hâkim olup, rindâne bir üslup sergilemektedir.

   ---

   Raşid Divanı'nda Sultan III. Ahmed'in Tüfek Atışını Konu Edinen Bir Kaside:

Tārīh-i Tüfeng-endāhten-i Sultan Ahmed Hän

Şehen-şāh-ı muzaffer pād-şāh-ı dād-güster kim
Nizām-ı memleketde hem-'ināndur şer'e ķānūnı

Cenab-ı Hazret-i Han Ahmed-i Sālis ider re'yi
Hacil tedbirde Risțō'yı şevketde Ferīdūn'ı

Ne şah-ı şevket-āyīn kim degüldür olmağa layık
Derinde bir gulām-ı Çerkesi Mısr'un kılādūnı

Hilāfet rütbesi da vīye şeksiz şerm iderlerdi
Hulūşın görse 'Abbāsiyye'nin Me'mün ü Hārūn'ı

'Aceb her tavrı cāmi şāh-ı kāmildür ki söylenmez
Şalābetde Sikender fehm ü hikmetde Felāțūn'ı

Zamān-ı devletinde olmayup bir ferd rencīde
Sürür-ı emn ile halkun pür oldı kalb-i mahzūnı

Kemāl erbābını cevr-i felekden kıldı āsūde
Ferāġat itdirüp devr-i kecinden çarh-ı vārūnı

Hațālardan Hudā mahfuz idüp zātın ola dā'im
 Her işde mazhar-ı tevfik ü 'avne zāt-ı bīçūnı

Sa'adetle gelüp bu cāygāh-ı nüzhet-efzāya
Olınca feyz-bahş-ı meymenet zāt-ı hümāyūnı

Her işde çünki mebnā-yı umūrı hüsn-i niyyetdür
Tehī bir kāra meyl itmez dil-i ilhām-meşhūnı

'Adūdan intiķām almak müyesser mi diyū dilden
Tefe''ül iderek tedmīr-i hayl-i düşmen-i dūnı

Tüfeng ile nişāne aldı bir dīnār-ı efrenci
Atup seksän beş adım yirden urdı bir de altūnı

Vuķū-ı nusret sulțān-ı dīne nerdedür bu fal
Bunun āsārını gelsün de seyr it vakt-i merhūnı

Budur ümmīdümüz Hakk'dan ki dā'im düşmen-i dīnün
Döne bu zerde olan şürete hal-i diger-gūnı

Bu halet meşk ile ta līm ile olmaz kerāmetdür
Ķıl idrāk iktidar-ı ma nevī-i şäh-ı gerdūnı

Muḥaşşal kıldı sulțān-ı kerāmet-pīşenüñ ibrāz
Velayetden cenābında olan esrār-ı meknünı

Fatih Günay Tarafından Hazırlanmış Raşid Divan'ını (tenkitli metni ve incelemesi) (Doktora Tezi) İndirmek İçin:

Raşid Divanı 

Kaynaklar: 

Günay, F. (2001). Raşid (vakanüvis), hayatı, edebi kişiliği, Divanının tenkitli metni ve incelemesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Edebiyatı Bilim Dalı

Günay, F. (2007). Râşid Mehmed Efendi, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/rasid-mehmed-efendi (01.10.2024).